DOĞAL AFETLER
İlk olarak doğal afetlerle ilgili videomuzu izleyelim
Soru: Doğal afet nedir? Doğal afetler nelerdir?
Doğal afet, en geniş anlamı ile insanlara zarar veren olaylara denir. Başka
bir ifade ile can ve mal kaybına yol açan doğal olaylardır. Afetin ilk özelliği
doğal olması, ikincisi can ve mal kaybına neden olması bir diğeri çok kısa
zamanda meydana gelmesi ve son olarak da başladıktan sonra insanlar tarafından
engellenememesidir. Bazı afetlerin yeryüzünün nerelerinde daha çok olduğu
bilinmektedir. Örneğin deprem, heyelan, çığ, sel, don ve bazı afetlerin
sonuçları depremde olduğu gibi doğrudan ve hemen ortaya çıkar. Ama kuraklıkta
olduğu gibi bazılarının sonuçları ise uzun bir zaman sonra ve dolaylı olarak
görülür.
Doğal Afetler
Jeolojik doğal afetler
Deprem
Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan
titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini
sarsma olayıdır. Magma üzerinde yüzen levhalar konveksiyonel akım sayesinde
sürekli hareket halindedir. Kıtaların hareketi ile plato sınırlarında kaynama
ve ayrılmadaki sürtünmeden oluşan kinetik enerjinin aniden büyük bir güçle
boşalabilir. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sebep olduğu doğa
olayına deprem denir. Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı
içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların
değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına
"Sismoloji" denir.
Heyelan
Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden
oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle
aşağı ve dışa doğru hareketidir. Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan
oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer
değiştirmesine heyelan denir. Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleştikleri
halde bazı heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yer yüzünde çok sık
meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol
oynarlar. Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler
bırakırlar.Türkiye'de en fazla görülen yerler Karadeniz Bölgesi'nde özellikle
Doğu Karadeniz şerididir.
Yanardağ patlamaları
Yanardağ ya da Volkan, magmanın (dünyanın iç tabakalarında bulunan, yüksek
basınç ve yüksek sıcaklıkla erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı
püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş sisteminde bulunan kayalık
gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen,
bu olgu, en azından dünyada, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne
var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır.Yanardağların
araştırıldığı bilim dalına volkanoloji (yanardağbilimi) denir.
Endonezya'daki Java Adasında bulunan Semeru Yanardağı. Öte yandan, eğer magma
düşük oranlarda (%52'den az) silika içerirse, lava "mafik" adı verilir ve
püskürürken çok akışkan hale gelir ve uzun mesafelerce akabilir. Mafik lav
akışının iyi bir örneği, İzlanda'nın neredeyse coğrafî merkezindeki bir
püskürme yarığının aşağı yukarı 8.000 yıl önce oluşturduğu Büyük Thjórsárhraun
akıntısıdır. Bu lav akıntısı, 130 km ötedeki denize varıncaya kadar akmaya
devam etmiş ve 800 km²'lik bir alanı kaplamıştır.
Meteorolojik doğal afetler (Hava olayları)
Sel
Sel, bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su altında
bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarına verilen isimdir.Bir akarsu veya
deniz, göl gibi büyük su kitleleri kimi zaman fazlasıyla suyla yüklenir, bunun
sonucunda taşarak yatağından çıkar ve "sel" adı verilen bir doğal felakete
neden olur.
Çığ
Çığ, farklı nedenlerden dolayı dağdan aşağıya doğru kayan büyük kar
kütleleridir. Bol kar yağışı olduğunda, taze kar tabakasının alttaki eski
tabakayla iyi kaynaşmaması sonucu,rüzgarın kaldırdığı büyük bir kar kitlesinin
aşağı inerek alttaki kar tabakası üzerinde kayması sonucu, ve bir hayvan veya
kayakçının oynak kar tabakasını çiğneyerek harekete geçirmesi sonucu çığ
oluşabilir.
Fırtına
Hızlı esen rüzgar kendi kuvvetinin yanında çevresini de etkiler. Öncelikle
estiği denizde veya okyanusta suları kabartarak büyük dalgalar oluşturur.
Fırtınaya yakalanan yelkenli tekneler, herhangi bir liman ya da marinaya
sığınamayacak kadar açıktaysalar, fırtınaya hazırlık yapmaları gerekir.
Şiddetli rüzgara karşı yapılacak en etkili önlem, yelkene camadan vurmaktır.
Bunun anlamı yelkenin alanını küçülterek, rüzgardan daha az faydalanmaktır. Bu
şekilde rüzgarın tekneyi bayıltıcı etkisinin birazda olsa önüne geçilmiş
olunur. O da yetmiyorsa teknedeki ana yelken indirilir ve ön yelkenle (flok
veya cenova) seyire devam edilir.
Kuraklık
Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğin kaynaklana su kıtlığı olarak
tanımlanabilen kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda ve
yerde meydana gelebilir. Kuraklık genellikle yavaş gelişir ve sıklıkla uzun bir
dönemi kapsar. Kurak iklimlerin hüküm sürdüğü yerlerdeki hayvanlar ve bitkiler,
nem eksikliğinden ve yüksek değişkenlikteki yağıştan dolayı olumsuz
etkilenirler.
Orman Yangını
Orman yangını, doğal ya da insani sebeplerden ortaya çıkan ormanların kısmen
veya tamamen yanmasıdır. Yıldırım düşmesi,yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık
gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara, tarımsal ürünler nedenli çıkan
insan kaynaklı orman yangınları vardır. Ormanların yanması ekolojik olarak bir
çok zarara sebep olur. İklim değişikliği ve kuraklık başlıca
sonuçlardır.
Hortum
Hortum, kümülus bulutları ile
bağlantılı olarak silindir şekilinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür. Bu
"hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa
felâketidir. Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında
Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak
kabul edilmektedir. Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum,
yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu" oluşturur.
Soru: Doğal afet nedir? Doğal afetler nelerdir?
Doğal afet, en geniş anlamı ile insanlara zarar veren olaylara denir. Başka
bir ifade ile can ve mal kaybına yol açan doğal olaylardır. Afetin ilk özelliği
doğal olması, ikincisi can ve mal kaybına neden olması bir diğeri çok kısa
zamanda meydana gelmesi ve son olarak da başladıktan sonra insanlar tarafından
engellenememesidir. Bazı afetlerin yeryüzünün nerelerinde daha çok olduğu
bilinmektedir. Örneğin deprem, heyelan, çığ, sel, don ve bazı afetlerin
sonuçları depremde olduğu gibi doğrudan ve hemen ortaya çıkar. Ama kuraklıkta
olduğu gibi bazılarının sonuçları ise uzun bir zaman sonra ve dolaylı olarak
görülür.
Doğal Afetler
Jeolojik doğal afetler
Deprem
Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan
titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini
sarsma olayıdır. Magma üzerinde yüzen levhalar konveksiyonel akım sayesinde
sürekli hareket halindedir. Kıtaların hareketi ile plato sınırlarında kaynama
ve ayrılmadaki sürtünmeden oluşan kinetik enerjinin aniden büyük bir güçle
boşalabilir. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sebep olduğu doğa
olayına deprem denir. Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı
içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların
değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına
"Sismoloji" denir.
Heyelan
Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden
oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle
aşağı ve dışa doğru hareketidir. Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan
oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer
değiştirmesine heyelan denir. Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleştikleri
halde bazı heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yer yüzünde çok sık
meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol
oynarlar. Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler
bırakırlar.Türkiye'de en fazla görülen yerler Karadeniz Bölgesi'nde özellikle
Doğu Karadeniz şerididir.
Yanardağ patlamaları
Yanardağ ya da Volkan, magmanın (dünyanın iç tabakalarında bulunan, yüksek
basınç ve yüksek sıcaklıkla erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı
püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş sisteminde bulunan kayalık
gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen,
bu olgu, en azından dünyada, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne
var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır.Yanardağların
araştırıldığı bilim dalına volkanoloji (yanardağbilimi) denir.
Endonezya'daki Java Adasında bulunan Semeru Yanardağı. Öte yandan, eğer magma
düşük oranlarda (%52'den az) silika içerirse, lava "mafik" adı verilir ve
püskürürken çok akışkan hale gelir ve uzun mesafelerce akabilir. Mafik lav
akışının iyi bir örneği, İzlanda'nın neredeyse coğrafî merkezindeki bir
püskürme yarığının aşağı yukarı 8.000 yıl önce oluşturduğu Büyük Thjórsárhraun
akıntısıdır. Bu lav akıntısı, 130 km ötedeki denize varıncaya kadar akmaya
devam etmiş ve 800 km²'lik bir alanı kaplamıştır.
Meteorolojik doğal afetler (Hava olayları)
Sel
Sel, bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su altında
bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarına verilen isimdir.Bir akarsu veya
deniz, göl gibi büyük su kitleleri kimi zaman fazlasıyla suyla yüklenir, bunun
sonucunda taşarak yatağından çıkar ve "sel" adı verilen bir doğal felakete
neden olur.
Çığ
Çığ, farklı nedenlerden dolayı dağdan aşağıya doğru kayan büyük kar
kütleleridir. Bol kar yağışı olduğunda, taze kar tabakasının alttaki eski
tabakayla iyi kaynaşmaması sonucu,rüzgarın kaldırdığı büyük bir kar kitlesinin
aşağı inerek alttaki kar tabakası üzerinde kayması sonucu, ve bir hayvan veya
kayakçının oynak kar tabakasını çiğneyerek harekete geçirmesi sonucu çığ
oluşabilir.
Fırtına
Hızlı esen rüzgar kendi kuvvetinin yanında çevresini de etkiler. Öncelikle
estiği denizde veya okyanusta suları kabartarak büyük dalgalar oluşturur.
Fırtınaya yakalanan yelkenli tekneler, herhangi bir liman ya da marinaya
sığınamayacak kadar açıktaysalar, fırtınaya hazırlık yapmaları gerekir.
Şiddetli rüzgara karşı yapılacak en etkili önlem, yelkene camadan vurmaktır.
Bunun anlamı yelkenin alanını küçülterek, rüzgardan daha az faydalanmaktır. Bu
şekilde rüzgarın tekneyi bayıltıcı etkisinin birazda olsa önüne geçilmiş
olunur. O da yetmiyorsa teknedeki ana yelken indirilir ve ön yelkenle (flok
veya cenova) seyire devam edilir.
Kuraklık
Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğin kaynaklana su kıtlığı olarak
tanımlanabilen kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda ve
yerde meydana gelebilir. Kuraklık genellikle yavaş gelişir ve sıklıkla uzun bir
dönemi kapsar. Kurak iklimlerin hüküm sürdüğü yerlerdeki hayvanlar ve bitkiler,
nem eksikliğinden ve yüksek değişkenlikteki yağıştan dolayı olumsuz
etkilenirler.
Orman Yangını
Orman yangını, doğal ya da insani sebeplerden ortaya çıkan ormanların kısmen
veya tamamen yanmasıdır. Yıldırım düşmesi,yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık
gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara, tarımsal ürünler nedenli çıkan
insan kaynaklı orman yangınları vardır. Ormanların yanması ekolojik olarak bir
çok zarara sebep olur. İklim değişikliği ve kuraklık başlıca
sonuçlardır.
Hortum
Hortum, kümülus bulutları ile
bağlantılı olarak silindir şekilinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür. Bu
"hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa
felâketidir. Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında
Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak
kabul edilmektedir. Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum,
yerden emdiği sular ile bir "Su hortumu" oluşturur.